خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کار کرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن ها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی که پس از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به صورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.
در هشتاد و یکمین شماره از این روایت رسانه ای به بهانه درگذشت نابهنگام کیومرث پوراحمد کارگردان شاخص سینما و تلویزیون کشورمان که شامگاه روز چهارشنبه شانزدهم فروردین ماه سال ۱۴۰۲ با رفتن خود جامعه هنری کشور را در بهت سنگینی فرو برده، به سراغ موسیقی متن و تیتراژ یکی از خاطره سازترین فیلم های سینمایی ایران رفتیم که به واسطه حضور کارگردان مولفی چون کیومرث پوراحمد و آهنگساز جریان سازی چون ناصر چشم آذر ترکیبی رویایی را پیش روی مخاطبان قرار داد که همچنان ملودی و موسیقی متن این اثر جاودانه همچنان در یادها و خاطره ها باقی مانده است.
اثری به مراتب خاطره انگیز با شاخصه ها و مولفه های مهم خانوادگی و اجتماعی که سرشار امید و مهربانی بود و به واسطه نگاه بسیار دقیق فیلمساز به آنچه مدنظرش برای ارائه پیام فیلم به مخاطب بود، تبدیل به یکی از مهم ترین آثار سینمای ایران در حوزه سینمای کودک و نوجوان شد و نشان داد که اگر در پروسه ساخت یک اثر سینمایی بتوان در قالبی تعامل گرایانه و کیفیت مدار، ساختار محتوایی یک اثر را هدایت کرد، آن فیلم یا اثر تصویری تا چه حد می تواند در فرآیند تاثیرگذاری عملکرد موفقی داشته باشد. ساختاری به مراتب هوشمندانه و دقیق که یکی از نمودهایش در بستر موسیقی متن اثر شکل گرفت و تلاش کرد یک رخ نمایی تمام عیار از آهنگسازی به نمایش بگذارد که در آثار ماندگار دیگری چون «قصه های مجید» هم دوباره دیده شد.
اکنون نه از ناصر چشم آذر در فرآیند ساخت موسیقی متن فیلم های سینمایی خبری هست و نه از کیومرث پوراحمد که با مرگ تراژیک خود، جامعه فرهنگ و هنر کشور را در بهت فرو برده است. و این یک خلاء فرهنگی است که به واسطه توانمندی های پوراحمد و چشم آذر به ویژه در دهه های قبل توانست نقش ارزنده ای در توفیق فیلم های سینمایی حوزه کودک و نوجوان نقش موثری ایفا کند. شرایطی که متاسفانه طی سالهای اخیر به ویژه در حوزه سینمای کودک به شدت خلاء آن احساس می شود و می بایست هرچه زودتربه واسطه واکاوی و آسیب شناسی هایی که در حوزه های اجتماعی و فرهنگی صورت می پذیرد در مسیر درست و موثر خود قرار گیرد.
به هر ترتیب ضایعه درگذشت کیومرث پوراحمد به عنوان یک کارگردان شاخص سینمای ایران بهانه ای شد تا باردیگر رجعتی به موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «خواهران غریب» به عنوان یکی دیگر از آثار شاخص کیومرث پور احمد: وقتی به ناصر چشم آذر پیشنهاد ساخت موسیقی متن فیلم یا سریالی را می دادم او ابتدا فیلم را تا انتها با دقت نگاه می کرد و بعد دفعه دوم با پیانویی که داشت شروع به نوازندگی می کرد و ماجرا دقیقاً همانی می شد که باید باشد این کارگردان فقید و همکاری اش با مرحوم ناصر چشم آذر برویم. محصولی به مراتب ارزشمند و انسانی که حال و هوای کودکانه در جوار موسیقی که برای آن طراحی شده بود، این اثر را به یکی از نمادهای خاطره ساز حوزه موسیقی در دهه هفتاد کرد. چارچوبی که مرگ تراژیک کارگردانش، فقدان ناصر چشم آذر و البته جای خالی خسرو شکیبایی در این سالهای سینمای ایران، «خواهران غریب» را به یکی از ابدی ترین فیلم های سینمای ایران تبدیل می کند.
فیلم سینمایی «خواهران غریب» براساس رمان «خواهران غریب» نوشته اریش کستنر به نویسندگی کیومرث پوراحمد و اصغر عبداللهی، کارگردانی کیومرث پوراحمد و تهیه کنندگی مهدی صباغ زاده است که در سال ۱۳۷۴ به نمایش درآمد و براساس اطلاعات و امار، تبدیل به یکی از پرفروش ترین فیلم های آن سال و حتی تاریخ سینمای ایران در دهه هفتاد شد. اثری شبه موزیکال که خسرو شکیبایی، افسانه بایگان، پریسا گلدوست، پرویندخت یزدانیان، لادن طباطبایی، الهه علی یاری، الهام علی یاری و رحیم بقایی بازیگرانش بودند. شرایطی که مخاطبان در کنار دیگر ویژگی های ساختاری و محتوایی اثر که موسیقی در آن نقش بسیار مهمی داشت، برای اولین بار شاهد هنرنمایی مرحوم شکیبایی در قالب خواننده بودند که با خوانش قطعه «مادر من» فضایی دلنشین و مادرانه ای را پیش روی مخاطبان قرار داد که اگر فرد دیگری حتی با کیفیتی بهتر و موسیقایی تر آن را اجرا می کرد، این تاثیرگذاری را روی مخاطب نداشت.
برای شنیدن بخشی از موسیقی متن فیلم سینمایی «خواهران غریب» اینجا را کلیک کنید.
داستان فیلم سینمایی «خواهران غریب» هم از این قرار است که نرگس و نسرین دو دختر دبستانی در جشن مدرسه ها یکدیگر را می بینند و پی می برند که خواهران دوقلو هستند و پدر آهنگسازشان در گذشته از مادر آنها که خیاطی می کند، جدا شده است. پدر اما این ماجرا را هرگز به آنها نگفته است. در همین چارچوب یکی از فرزندان نزد مادرشان و دیگری نزد پدرشان زندگی می کرده است.
دختران تصمیم می گیرند تا جایشان را عوض کنند و جالب اینکه به دلیل شباهت بسیار این دو خواهر دوقلو، پدر و مادر متوجه موضوع نمی شوند. پدر قراراست با همکار و نامزدش، ثریا ازدواج کند. دخترها تصمیم می گیرند که ثریا را از این کار بازدارند تا پدر و مادرشان دوباره باهم ازدواج کنند، دخترها وانمود می کنند که گم شده اند تا پدر و مادر برای یافتن آنها با یکدیگر دیدار کنند و به اجبار با هم به دنبالشان بگردند. بچه ها که در خانه مادربزرگ پنهان شده اند با همکاری مادربزرگ موفق به انجام این کار می شوند. پدر و مادر که تا صبح با خودرو همه جای شهر را گشته اند، و دیگر اختلافات را کنار گذاشته اند، به خانه مادربزرگ می آیند. دو خواهر باعث می شوند که خانواده دوباره شکل بگیرد.
به هرحال حین نمایش فیلم «خواهران غریب» در سینماها که طی آن سال ها دیدن فیلم ها حال و هوای متفاوت تری بود، موجب شد نقدها و گفتگوهای تحلیلی فراوانی پیرامون این فیلم در نشریه های تخصصی حوزه سینما منتشر شود. چارچوبی که بعدها با ظهور و بروز رسانه های مختلف از جمله خبرگزاری ها همچنان ادامه پیدا کرد و موجب شد که «خواهران غریب» پور احمد به واسطه حس و حال ویژه اش همچنان جزو اولین های اهالی رسانه برای خاطره نگاری آثار سینمایی باشد. سینمایی که بی تردید زوج پوراحمد و چشم آذر در تاثیرگذاری آن همواره جزو متخصص ها بودند.
ناصر چشم آذر طی زمان حیات خود بود که در گفتگو با یکی از رسانه ها درباره ضبط ترانه های فیلم «خواهران غریب» که در چهاردهمین جشنواره فیلم فجر نامزد دریافت جایزه بهترین موسیقی متن شد، گفته بود: «به خاطر دارم که کیومرث پوراحمد در ابتدا بازی در نقش پدر دوقلوها و آهنگ ساز را به خود من پیشنهاد کرد که البته شخصاً برای قبول آن تردید داشتم و در نهایت نیز با صحبت هایی که میان کارگردان و تهیه کننده انجام شد، خسرو شکیبایی برای ایفای آن نقش انتخاب شد. شکیبایی زمینه صدا و گرایش یادگیری موسیقی را داشت که این اتفاق برای همکاری اهمیت بسیاری دارد. پیش از ضبط قطعات، جلساتی را به تمرین اختصاص دادیم و فیگورها و پوزیشن های آهنگ سازی را با او کار کردیم. در نهایت این تمرین ها به خوبی جواب داد و دو قطعه «مادر من» و «صد دانه یاقوت» به گونه ای دلنشین با صدای زنده یاد شکیبایی اجرا شد. البته در بخش هایی که دوربین صرفاً دست های آهنگ ساز را برای نواختن کیبورد نشان می دهد، در واقع دست های یکی از هنرجویان من است.»
مرحوم کیومرث پوراحمد هم چندی پیش در یک گفتگوی تصویری با مجله سینمایی «فیلم» بود که درباره نحوه همکاری اش با ناصر چشم آذر گفته بود: وقتی به ناصر چشم آذر پیشنهاد ساخت موسیقی متن فیلم یا سریالی را می دادم او ابتدا فیلم را تا انتها با دقت نگاه می کرد و بعد دفعه دوم با پیانویی که داشت شروع به نوازندگی می کرد و ماجرا دقیقاً همانی می شد که باید باشد. او یک نابغه بود که وقتی در سریال قصه های مجید با همکاری می کردم یادم می آید آنقدر باهم گریه کردیم، آن قدر خندیدیم و می توان گفت که در این مدت باهم زندگی کردیم. حتی در آثار دیگر هم همکاری به این شکل ادامه پیدا می کرد کما اینکه در بسیاری از کنسرت های ناصر، مخاطبان از او می خواستند به واسطه تاثیرات این همکاری شیرین روی مخاطبان قطعه «مادر من» را دوباره اجرا کند.
وی در بخش دیگری از این گفتگو بود که به ماجرای اختلاف و قهر ناصر چشم آذر از او اشاره کرده و گفته است: بر سر ماجرای ساخت موسیقی یکی آثارم که از شب تا صبح طول کشید و به نتیجه هم نرسید، ناصر به دلیل روحیه لطیفی که داشت از من قهر کرده بود و من در پروژه بعدی با فردین خلعتبری همکاری کردم. تا اینکه یکی از نشریات با من تماس گرفت و گفت تا برای ناصر چشم آذر مطلبی را بنویسم. من هم پذیرفتم و مطلب را با تیتر «گربه های پشت پنجره هم شاهدند» از مقام هنری این آهنگساز قدردانی کردم و در بخشی از این نوشته به ویژگی رفتاری او در قبال حیوانات اشاره کردم که او قبل از غذا خوردن خودش، اول غذای گربه ها را می داد و بعد خودش غذا می خورد. به هر ترتیب وقتی این مطلب منتشر شد، ناصر مطلب را می خواند و دوباره به من زنگ می زند و ما با هم رفیق شدیم.
به هر ترتیب سینمای ایران شاهد از دست دادن یکی از مولف ترین و بهترین و تاثیرگذارترین کارگردانانی شد که یکی از جلوه های مهم فیلم هایش امید بخشی و میل به زندگی بود. چارچوبی که در زندگی شخصی پوراحمد در قالبی تراژیک و هولناک رقم خورد و این چنین جامعه فرهنگی هنری کشور را تحت تاثیر قرار داد. شرایطی که به واسطه موسیقی های ناب ناصر چشم آذر از سینمای پوراحمد، جلوه ای را انعکاس داد که در دنیای سرشار از پلیدی ها و زشتی ها و دشمنی ها می توانست روح و حال مخاطب را جلا دهد و با رجوع به دوران کودکی و نوجوانی خویش مجالی برای کشیدن یک نفس عمیق داشته باشد.
۱۴۰۲/۰۱/۱۸ ۰۷:۱۶
