خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی: فرآیند تولید، بازاریابی و عرضه محصولات موسیقایی در ایران همواره یکی از پرچالش ترین مسیرهای موجود در عرصه فرهنگ و هنر کشورمان است که به دلیل قرار گرفتن کشورمان در مسیر توسعه، تلاش کرده با بهره مندی از نگاه های نوینی که در حوزه های مختلف «اقتصاد فرهنگ و هنر» تعریف شده، خود را وارد جریانی کند که بتواند در حوزه توسعه یافتگی به موفقیت هایی دست پیدا کند. طبیعتاً موانع و مشکلاتی نظیر کاهش سرمایه، عقب ماندگی در سرانه تولید و دیگر مسائل دیگر که خود به گزاره های رسانه ای متعددی ختم می شود، اجازه نداده تا این فرآیند در مسیر پرسرعتی قرار گیرد.

در آسیب شناسی جریانی که به آن اشاره شد، بررسی مؤلفه های زیادی در حوزه های مرتبط با توسعه فرهنگی وجود دارد که می بایست در نشست ها و میزگردهای متعددی روی آن متمرکز بود. مولفه هایی که ترمیم و آسیب شناسی هرکدام از آنها می تواند فعالیت های موسیقایی فعالان این عرصه در هر سال کاری را نسبت به سال پیشین ارتقا دهد، فرآیندی که متأسفانه طی سال های اخیر به ویژه دوران کرونا و پسامدهای پس از آن و البته اتفاقات اخیری که در جامعه افتاد به همراه سایر مؤلفه های کندکننده چرخ های موسیقی، ضربات مهلکی به این بدنه زد. ضربات بسیار خسارت آوری که برای ترمیم هرکدام از آنها می بایست مدت های طولانی کارهای مطالعاتی و پژوهشی و البته اجرایی انجام داد تا بتوان در فرآیند درست آنچه از فعالیت های موسیقایی در ایران توقع داریم حرکت کرد.

براساس آنچه به آن اشاره شد، باید گفت سال ۱۴۰۱ برای حوزه موسیقی کشور اصلاً دربرگیرنده مؤلفه های تعالی بخش و دارای پیشرفت نبود و به غیر از یکی دو اتفاق انگشت شمار آن هم به صورت موضوعی، شاهد اتفاق متحول کننده و مؤثری در این حوزه نبودیم، چه بسا اگر پروژه های نیمه تمام گذشته چه در حوزه های دولتی، چه در بخش خصوصی و چه در حوزه های صنفی در قالبی منسجم تر اجرا می شد، شاید می توانستیم در همین سال ها شاهد به ثمر نشستن تلاش هایی باشیم که هرکدام دربرگیرنده نکات جریان سازی در حوزه موسیقی بودند. موضوعی که به هیچ عنوان مختص گونه خاصی از موسیقی نمی شود و می تواند در تمامی حوزه ها و دستگاه های مرتبط مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

به هر ترتیب آنچه می خوانید، نگاهی مختصر به برخی رویدادهای خبرساز و جریان ساز به انتخاب گروه هنر خبرگزاری مهر است که تلاش شده در روایت هرکدام از آنها به آنچه در این رویدادها گذشت پرداخته شود، رویدادهایی که هر کدام به فراخور زمان برگزاری شأن تأثیر گذاری رسانه ای بیشتری روی طیف گسترده تری از مخاطبان داشتند و می توانند در زمره اتفاقات خبرساز حوزه موسیقی در طول یکسال گذشته قرار گیرند.

روایت اول؛ «سلام فرمانده» ای که در بهار شکوفا شد

به طور حتم یکی از اتفاقات مهمی که در حوزه موسیقی طی سال ۱۴۰۱ افتاد مربوط به فرآیند تولید و ارائه سرود «سلام فرمانده» بود که اگرچه نماهنگ آن در روزهای پایانی سال ۱۴۰۰ پیش روی مخاطبان قرار گرفت، اما در روزهای آغازین بهار ۱۴۰۱ بود که به سرعت هرچه تمام تر در سراسر کشور فراگیر شد و تبدیل به جریانی شد که حتی تا آخرین هفته های سال جاری نیز مورد توجه بود و تجمعات و برنامه های بسیار زیادی پیرو آنچه از این سرود به مردم ارائه شد، در شهرهای مختلف کشور میزبان مخاطبان بود.

نماهنگ «سلام فرمانده» به تهیه کنندگی حجت الاسلام والمسلمین سعید نعیمی، شعر سید مهدی بنی هاشمی، موسیقی و تنظیم مهیار طالبی، کارگردانی مهران به نهاد، نوای ابوذر روحی با همکاری جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی استان گیلان توسط گروه سرود «ماح (ملت امام حسین)» متشکل از گروه های ۳۱۳ نفره ای از استان های قم و گیلان در دسترس مخاطبان قرار گرفت و به دلیل حال و هوای متفاوتی که داشت با استقبال بسیار گسترده مردم مواجه شد و فضایی را ایجاد کرد که گونه «سرود» یک بار دیگر به عنوان یکی تاثیرگذارترین گزاره های موسیقایی مورد توجه مردم قرار گیرد.

این فراگیری تا حدی بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی در مراسم سی و سومین سالگرد رحلت حضرت امام خمینی (ره) با اشاره به فراگیری سرود «سلام فرمانده» فرمودند: «مردم امروز گرایششان به انقلاب و به دین از روز اول انقلاب یقیناً بیشتر است… شما ببینید در همین سرودی که این روزها پخش شده، که اظهار ارادت به ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف و روحنا فداه، و سلام به حضرت بقیه الله است، ببینید مردم چه کار دارند می کنند. چه اظهار شوقی، چه همراهی ای، چه اظهار ارادتی، پیر، جوان، نوجوان، کودک، زن، مرد، همه، در سرتاسر کشور، در تهران یک جور، در مشهد یک جور، در اصفهان یک جور، در یزد یک جور، در شهرهای مختلف یک جور. این رویگردانی مردم از دین است؟ یا به عکس. ما اول انقلاب این جور چیزها را نداشتیم. ما اول انقلاب هجوم دانشجویان جوان به سمت مراکز اعتکاف را نداشتیم. این اجتماعات عظیم مذهبی را نداشتیم. امروز اینها هست.»

ابوذر روحی ذاکر اهل بیت (ع) و خواننده نماهنگ «سلام فرمانده» که طی روزهای اخیر هم از سرود «سلام فرمانده ۲» رونمایی کرد در یکی از اولین گفتگوهای رسانه ای خود با خبرنگار مهر درباره واکنش های این سرود گفت: خوشبختانه از روزی که این نماهنگ در اختیار مخاطبان قرار گرفت با واکنش های بسیار خوبی از سوی مردم شریف ایران عزیز روبه رو شدیم که جا دارد از همه آن ها به واسطه این حمایت و همدلی، قدردانی ویژه ای داشته باشم که هدیه گروه اجرایی این نماهنگ به پیشگاه حضرت ولیعصر (عج) مورد توجه شان قرار گرفته است. آنچه در این کلیپ پیش روی مخاطبان قرار گرفته، عرض ارادتی به پیشگاه حضرت مهدی (عج) از طرف دهه نودی هاست که اصلاً هم قرار نبود و نیست آن را وارد فضای سیاسی کنیم. این کلیپ عرض ارادتی از سوی نوجوانانی است که اساساً فکر می کنم محتوای ترانه آن هم از زبان همین کودکان و نوجوانان است که اصلاً تصور نمی کردیم کار به اینجا برسد که شاهد این همه استقبال باشیم.

روایت دوم؛ جشنواره ای که با یک جابه جایی خبر ساز شد

پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران طی روزهای بیست و سوم تا بیست و هفتم آبان ماه سال جاری به میزبانی شهر گرگان برگزار شد، رویدادی پرچالش که چند روز مانده به برگزاری آن در کرمان به دلیل آنچه از آماده نبودن زیرساخت های فنی تالار مرکزی میزبان جشنواره در این شهر اعلام شد به استان گلستان و شهر گرگان انتقال پیدا کرد. شرایطی که سرمنشا حرف و حدیث های زیادی شد و البته مسئولان برگزاری این رویداد هم می دانستند که قطعاً دربرگیرنده حاشیه هایی هم هست. حاشیه هایی از جنس رسانه ای و موسیقایی که هریک برای خود موافقان و مخالفانی داشت و ماجرا را وارد شرایطی کرد که بسیاری از افراد هم از این اختلاف صنفی نهایت بهره برداری را داشته و از هیچ کوششی برای تخطئه و ضعیف جلوه دادن چنین رویداد مهمی فرو گذار نکردند و عده ای هم با متن ها و نوشته ها و مصاحبه های متعدد از این تغییر مکان برگزاری جشنواره استقبال خوبی به عمل آوردند.

آنچه در برگزاری جشنواره موسیقی نواحی ایران می توان به آن اشاره کرد بدون تردید در نظر گرفتن انتقادات و نقطه نظرات فراوانی است که طی روزهای برگزاری جشنواره چه از طرف آنانی که مخالف انتقال آن به گلستان بودند و چه آنانی که موافق برگزاری در کرمان، مطرح شد. چارچوبی که از سوی کارشناسان و دلسوزان واقعی عرصه موسیقی نواحی که در کرمان و دیگر شهرها فعالیت می کنند می تواند زمینه ساز برگزاری نشست های هم اندیشی و تخصصی متعددی با حضور این افراد و مدیران برگزاری جشنواره به ویژه انجمن موسیقی ایران و دفتر موسیقی وزارت فرهنگ زمینه ساز برطرف کردن همه سوتفاهم ها و گفتگوهای منطقی و به دور از هیاهو و حاشیه، برای هرچه بهتر برگزاری کردن این رویداد در دوره های بعدی باشد.

اگرچه به دلیل برخی از گزارش ها و روایت های منعکس شده در فضای مجازی عده ای بر این باورند که انتقال میزبانی استان گلستان از جشنواره موسیقی نواحی بدون هماهنگی های قبلی و در عرض مدتی کوتاه صورت گرفته، اما فرآیند انتقال جشنواره از کرمان به گلستان دربرگیرنده نکاتی بود که یکی دو هفته مانده به برگزاری جشنواره در جلسات هم اندیشی به رسانه ها اعلام شده بود. کما اینکه در همین چارچوب نیز شنیده شد فعالیت ها و اقدامات لازم برای موضوع انتقال جشنواره با هماهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاون هنری وی و مدیرکل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان چند هفته قبل از برگزاری جشنواره صورت گرفته بود.

البته در هفته های گذشته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیرکل دفتر موسیقی و تعدادی دیگر از مدیران از منطقه ای شدن جشنواره موسیقی نواحی سخن گفتند. فرآیندی که باید دید در سال ۱۴۰۲ در چه مسیری قرار است پیش روی مخاطبان و هنرمندان شریف این حوزه قرار گیرد، حوزه ای که اگر نهادهایی چون سازمان صدا و سیما، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری وارد چرخه برگزاری این رویداد در همین قالب منطقه ای شوند قطعاً می توان شاهد شکوفایی و رونق این گونه موسیقایی نحیف و در معرض انقراض در کشورمان باشیم. مسیری که زنک های خطر آن از سال ها پیش به واسطه مصاحبه ها و کزارش ها و مرگ استادان ارزنده این عرصه توسط دغدغه مندان این حوزه به کرات زده شده و اکنون دیگر بهانه ای در این زمینه وجود ندارد.

روایت سوم؛ تعطیلی کنسرت ها و بحرانی که موسیقی را فلج کرد

ماجرای تعطیلی دوباره کنسرت ها از پس از یک بازگشایی پساکرونایی سخت و ویران کننده هم یکی از اتفاقات مهم موسیقی طی سال ۱۴۰۱ بود که پس از اتفاقات و التهابات جامعه در شش ماهه دوم فضای فرهنگ و هنر به ویژه کنسرت ها را تحت الشعاع قرار داد.

این فضای ملتهب که چراغ کنسرت های موسیقی را در همه گونه ها خاموش کرد، به قدری دربرگیرنده بحران ها و گرفتاری های زیادی بود که فرآیند تولید، بازاریابی و فروش محصولات موسیقایی را به شدت فلج و ماجرا را به سمتی هدایت کرد که تا قبل از برگزاری جشنواره موسیقی فجر هیچ خواننده و تهیه کننده ای به دلیل ایجاد فضای دو قطبی که در جامعه پدید آمد، حاضر به برگزاری کنسرت یا تولید اثری نبود.

در این راستا امید می رفت که ارکسترهای دولتی از جمله ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر موسیقی ملی از مجموعه تابعه بنیاد فرهنگی هنری رودکی دست به کار شوند و با ارائه برنامه های موسیقایی تلاش هایی را برای برگزاری کنسرت ها داشته باشند. حتی در این زمینه برنامه ریزی هایی از قبل برای برگزاری کنسرت اجرای آثار منتخب مجید انتظامی به رهبری این آهنگساز خوش نام و با سابقه موسیقی کشورمان در تالار وحدت صورت گرفت، اما متأسفانه روند دو قطبی شدن جامعه و بحران مخاطب به قدری دربرگیرنده ابعاد منفی و بحران افزایی بود که این کنسرت ها هم برگزار شد.

البته در این بین مجموعه هایی چون ارکستر سمفونیک صدا و سیما به همراه چند نهاد دیگر کنسرت هایی را به صورت مشترک و موضوعی برگزار کردند اما خوب می دانیم که چنین کنسرت هایی نمی تواند دربرگیرنده تعاریف موجود در بین اجراهای عمومی باشد و بعضاً تبدیل به اجراهای مناسبتی می شود که میزبان مخاطبان محدود می شود. فرآیندی که متأسفانه حتی در این روزهای که فعالیت های مرتبط با کنسرت ها آغاز شده همچنان در مجموعه هایی چون ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر ملی دیده می شود که کسی هم در این رابطه پاسخ لازم را نمی دهد.

به هر ترتیب در بهمن ماه امسال و قبل از برگزاری سی و هشتمین جشنواره موسیقی فجر بود که خواننده هایی چون زانکو که برای اولین بار محوز دریافت کنسرت را دریافت کردند، همراه با خوانندگان دیگری چون سیروان خسروی، در یک اقدام جسورانه تلاش کردند چراغ کنسرت ها را روشن کنند. این در حالی بود که حضور تعدادی از خوانندگان مطرح موسیقی کشورمان در بخش موسیقی پاپ جشنواره موسیقی فجر فضایی را با تمام اما و اگرها فراهم ساخت که چراغ برگزاری کنسرت ها دوباره روشن شود و این روند بعد از توقفی چند ماهه پیش روی مخاطبان قرار دهد. فرآیندی که می رفت تهیه کنندگان این عرصه را در معرض ورشکستگی کامل قرار دهد.

روایت چهارم؛ جشنواره ای برای «موسیقی جوان» که برگزار نشد …!

یکی دیگراز رویدادهای موسیقایی کشورمان که اتفاقاً از «بی خبری» تبدیل به فرآیندی خبرساز شد، عدم برگزاری شانزدهمین جشنواره موسیقی جوان بود. جشنواره ای به عنوان یکی از مهم ترین رویدادهای موسیقایی این چند سال اخیر موسیقی کشورمان در جهت کشف و حمایت از استعدادی نوجوان و جوان موسیقی که حتی پس از فرآیند انتخاب دبیر و انتشار فراخوان، تمدید فراخوان و کارشناسی آثار رسیده به دبیرخانه، در سال ۱۴۰۱ برگزار نشد.

خرداد ماه سال ۱۴۰۱ بود که محمود سالاری معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حکمی حمیدرضا اردلان را به عنوان دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی جوان منصوب کرد. انتصابی که پس از حضور چند ساله هومان اسعدی به عنوان یکی از شناخته ترین و بی حاشیه ترین هنرمندان و پژوهشگران موسیقی که با دعوت از بزرگان درجه یک و ممتاز موسیقی کشورمان، سطح علمی این رویداد موسیقایی را افزایش چشمگیری داد، می رفت ادامه دهنده راهی باشد که قطعاً با حضور هنرمندی چون حمیدرضا اردلان با سابقه دانشگاهی و پژوهشی اش می توانست فرآیند برگزاری جشنواره را همچنان بر مدار کیفیت قرار دهد. این شرایط ادامه پیدا کرد تا اینکه اوایل مرداد ماه امسال فراخوان شرکت هنرمندان برای حضور در شانزدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان منتشر و اعلام شد این دوره به دبیری حمیدرضا اردلان و مشارکت استادان موسیقی کشور توسط انجمن موسیقی ایران، با حمایت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می شود.

بر اساس آنچه در مقدمه فراخوان آمده بود، این جشنواره که تاریخ دقیق برگزاری اش هم مشخص نبود، طی ۲ مرحله در قالب سه رده سنی «الف» (۱۵ تا ۱۸ سال)، «ب» (۱۹ تا ۲۳ سال) و «ج» (۲۴ تا ۲۹ سال) برگزار می شد.

در روز بیستم شهریور ماه بود که مرحله اول ثبت نام شانزدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان در سامانه بامک میسر و علاقه مندان برای حضور در این جشنواره بعد از مطالعه فراخوان و ضبط آثار خود به صورت تصویری، براساس دستورالعمل های ذکر شده در فراخوان به سامانه بامک (بانک اطلاعات موسیقی کشور) می توانستند تا روز هفتم مهر ماه ثبت نام خود را انجام دهند. البته روز ششم مهرماه بود که با توجه به درخواست ها و تماس های فراوان متقاضیان و طبق روال معمول برای امکان حضور حداکثری شرکت کنندگان، «شانزدهمین جشنواره ملی موسیقی جوان»، زمان ارسال آثار به این دوره از جشنواره را تا پایان وقت اداری شنبه ۱۶ مهر تمدید شد.

اما «خبر تمدید» آخرین خبر ارسال شده از سوی انجمن موسیقی ایران به عنوان متولی اجرایی برگزاری جشنواره موسیقی جوان از این رویداد بود و پس از این فرآیند بود که به نظر می آید با توجه به اتفاقات جامعه در شش ماه دوم سال ۱۴۰۱، مسئولان برگزاری جشنواره، تصمیمی دیگر اتخاذ کرده اند. تصمیمی که در نهایت منجر به برگزار نشدن این رویداد موسیقایی در سال ۱۴۰۱ بود.

روایت پنجم؛ تفاوت های خبرساز موسیقی فجر ۳۸

طبیعتاً یکی از اتفاقات مهم حوزه موسیقی در تقویم سالانه فعالیت های این حوزه، برگزاری جشنواره موسیقی فجر است، رویدادی که طی ادوار گذشته به ویژه در این یک دهه اخیر در معرض مواج ترین سیگنال های سینوسی در حوزه سیاستگزاری بوده و به قدری در این چارچوب با آزمون و خطاهای زیادی مواجه شده که هنوز نمی توان تصویر درستی از آنچه با عنوان مهمی چون جشنواره موسیقی فجر به یدک می کشد، داشت.

شرایطی که در برخی دوره ها همچون ستاره ای فوق درخشان در تارک موسیقی ایران درخشید و موجب حضور و ظهور هنرمندانی در جریان کنسرت ها و اجراهای مختلف شد که نمی توان بی تفاوت از آنها عبور کرد و در برخی دوره ها هم به قدری در بی تفاوت ترین و سردستانه ترین شکل ممکن خود پیش روی مخاطبان قرار گرفت که اصلاً نمی توان درباره آنها اظهار نظر کرد. فرآیندی به شدت دارای نوسان که این امید می رود روزی بتواند به ساحل آرامش برسد. فضایی که قطعاً با سیاست های هر دولتی تغییر می کند، اما هرچه هست دربرگیرنده کلیدواژه ای به نام جشنواره موسیقی فجر است که می تواند بسته روشن و جذابی برای عرضه به مخاطب در جهت شناخت فعالیت های موسیقایی کشور در همه گونه باشد.

دوره سی و هشتم جشنواره موسیقی فجر هم از این قاعده مستثنی نبود و اگر کمی بی انصاف نباشیم، اساساً برگزاری این دوره از جشنواره با توجه به اتفاقات و التهابات اخیر جامعه به قدری سخت و دارای پیچیدگی بود که برای برگزارکنندگانش دربرگیرنده شرایط بسیار سخت و ملتهبی بود. شرایطی که نگاه دو قطبی در جامعه موسیقی و انصراف بسیاری از هنرمندان برای جضور در این رویداد خود گواه مهمی برای متفاوت بودن جشنواره ای است که حضور یک هنرمند درجه یک به نام بهزاد عبدی که از پس یک پوست اندازی مهم و خردمندانه به عنوان دبیر انتخاب شد، او را در بدترین شرایط وارد سخت ترین چالش ها کرد. چالش هایی که طبیعتاً دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و انجمن موسیقی به عنوان بازوهای اجرایی و محتوایی جشنواره را با رویدادی مواجه کرد که اگر ماجرا را جور دیگری مدیریت نمی کردند بیشتر از اینها جریان سازی رسانه ای به وجود می آورد.

به هر حال سی و هشتمین جشنواره موسیقی فجر از ۲۸ بهمن تا سوم اسفندماه به دبیری بهزاد عبدی در حالی برگزار شد که امیرعباس ستایشگر برای اولین بار بود که در قامت یک مدیر اجرایی ارشد که از تابستان عهده دار سمت مدیریت عاملی انجمن موسیقی شد، کار خود را انجام داد. او به همراه محمد اله یاری مدیر دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و بهزاد عبدی در قالب این سه ضلع، مدیریت جشنواره ای را به عهده گرفتند که می بایست در بدترین شرایط ممکن آن را مدیریت کردند. شرایطی که دو قطبی شدن جامعه هنری، حاشیه های تمام نشدنی بخش موسیقی پاپ، حضور کم تعداد هنرمندان برای شرکت در جایزه باربد، بایدها و نبایدهای بخش بین المللی، سختی های اضافه شدن بخش مهمی چون بخش سرود و دیگر موارد که پیش تر به آنها اشاره شده بود، آنها را وارد یکی از خبرسازترین دوره های جشنواره موسیقی فجر کرد.