خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن ها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی که پس از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به صورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.
در هفتاد و ششمین شماره از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی تیتراژ یک انیمیشن – مستند به نام «ماجراهای مارکوپولو» رفتیم که بدون تردید یکی جذاب ترین و تماشایی ترین انیمیشن های دهه شصت یا تخصصی تر «انیمه» هایی بود که به دلیل ساختار فنی و محتوایی که در آن دوران کمتر تجربه می شد، از مفید ترین کارتون های ویژه نسل نوجوان به حساب می آمد. ساختاری که ترکیبی از فیلم های مستند و کارتون بود و عملاً می توانست به عنوان یک پروژه مفید آموزشی برای مخاطبان نوجوان آن سالهای تلویزیون کارکرد داشته باشد.
به ویژه اینکه در این چارچوب از کشور ایران به عنوان یکی از سفرهای تجاری – توریستی مارکوپولوی واقعی یاد می شد و ما که مخاطبان این کارتون بودیم حس و حال جالب توجهی را از پس یک انیمیشن ژاپنی تجربه می کردیم که توانست اینچنین در یاد و خاطره ما بماند. البته بماند که در همین اواخر هم تعدادی از سازندگان آنونس های تبلیغاتی تلویزیون در تبلیغ یک شامپو سعی داشتند با عبارت «مارکو برایمان چه آوردی؟» نقبی به خاطره سازی جذاب نوجوان های دهه شصتی با استفاده از سفرهای مارکوپولو بزنند اما همه می دانیم که این مارکوپولو دوست داشتنی ما کجا و این مارکوپولوی فیک و تاجرمسلک در تبلیغات شامپو کجا…!
آن هنگام که در موسیقی ابتدای تیتراژ که به شدت دربرگیرنده نوای محزون و مرموزی بود، مارکوپولوی قصه ما با یک شنل باشکوه مشکی رنگی که جریان باد ابهت آن را دو چندان می کرد با آن چشمان مشکی و درشتش که از شیرینی ها و تلخی های موسیقی تیتراژهای کارتون های دهه شصت هرچه بگوییم کم گفتیم. موسیقی هایی که در آنِ واحد ما را یاد مشق نوشتن هایی می انداخت که در هر شرایط تماشای کارتون را برایمان دلهره آور می کرد. اما این چه دلهره و اضطرابی بود که بعد از گذشت چند دهه از ساخت چنین آثاری و موسیقی هایش از آن به عنوان نوستالژی و خاطره ای یاد می کنیم اما انگار شیرینی هایش از تلخی اش ماندنی تر است ژاپنی ها در خلق شخصیت هایی با این مشخصات فیزیکی استادند به افقی می نگریست و سپس جناب ناصر ممدوح با آن صدای مانای خود که خداوند سلامت نگهدارتشان، می گفت: «ماجراهای مار کوپولو»؛
موسیقی غم انگیز قصه ما ادامه پیدا می کرد و خط درشت ژاپنی بیننده را به تماشای قصه های پرفراز و نشیب یک انیمه براساس واقعیت دعوت می کرد و در همین اثنا بود که نقش ونگاره های از دل تاریخ برآمده که عمدتاً مبتنی بر نشانه های تاریخی مکان های در مسیر سفرمارکوپولو از جمله ایران بود به تماشاگر نوید تماشای سریالی را می داد که می توانیم از آن بیاموزیم و در نهایت آن گل شقایق قرمز که با تند کردن مسیر رشدش می رفت و وصل می شد به مسیر اصلی داستان ماجراهای مارکوپولو که موسیقی تیتراژش بدجور به دل می نشست.
سریال انمیشن – داستانی «ماجراهای مارکوپولو» بنا به آنچه در بانک های اطلاعاتی موجود در اینترنت وجود دارد، نام انیمه ای ژاپنی است که براساس سفرهای مارکوپولو تاجر و جهانگرد ایتالیایی توسط دو شرکت «مدهاوس» و «ام کی» در ۴۳ قسمت ۳۰ دقیقه ای تولید و بین سالهای ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۰ از شبکه «ان اچ کی» ژاپن پخش شد. مجموعه ای که قسمت هایی از آن نیز در اوایل دهه شصت خورشیدی آن هنگام که بیشتر ما فقط از نعمت تلویزیون های سیاه و سفید بهره مند بودیم از برنامه کودک و نوجوان شبکه دو تلویزیون خودمان پخش شد.
داستان پرفراز و نشیب سریال «ماجراهای مارکوپولو» با آن دوبله های شاهکارش به مدیریت ناصر ممدوح هم از این قرار بود که نیکولو پولو، بازرگان ونیزی، پس از ۱۳ سال همراه با برادر خود ماتئو با پیامی از قوبلای خان، خاقان چین، به زادگاه خود باز می گردد و از مرگ همسرش باخبر می شود. مارکو پولو در ابتدا روی خوش به او نشان نمی دهد زیرا پدرش را مقصر این اتفاق می داند ولی با سخنان عمه اش فلورا این ارتباط به گرمی گراییده و مارکو راغب به همسفر شدن با آن ها می شود. پیش از سفر نیکولو پولو به واتیکان رفته و خواسته های خان بزرگ را مطرح می کند. کوبلای خان به منظور گسترش رابطهٔ دو کشور خواهان فرستاده شدن دو راهب آشنا به هنرهای ۷ گانه و مقداری از روغنیست که بر سر مزار مقدس می سوزد. راهبان در ابتدا این امر را توهین به مقدسات قلمداد کرده و با خواستهٔ خان مخالفت می کنند ولی سرانجام پولوها با ۲ راهب و روغن مقدس در سال ۱۲۷۱ میلادی به سمت چین حرکت می کنند.
در طول مسیر ماجراهای گوناگونی برایشان روی می دهد و مارکو تمام این موارد را یادداشت کرده و نقشهٔ مسیر راه هایی که پیموده اند را می کشد. سرانجام پولوها به مقصد رسیده و به بارگاه قوبلای خان شرفیاب می شوند. البته دیگر آن دو راهب را همراه ندارند ولی توانسته اند روغن مقدس را با خود بیاورند. قوبلای خان شیفتهٔ هوش مارکو پولو می شود زیرا او می تواند ابتدای تنهٔ درخت زرینی که خوردنش عمر را جاودان می سازد را از انتهای آنکه سمی است مشخص نماید و او را به خدمت خود می گیرد. اما صدراعظمِ خان آچمد از این موضوع ناخرسند است و با کارشکنی سعی در غیرقابل اطمینان نشان دادن مارکو پولو دارد ولی سرانجام خودش به دست یکی از دشمنانش کشته می شود.
سال ها می گذرد و نیکولو و ماتئو پولو دلتنگ وطنشان می شوند و می خواهند بازگردند، مارکو از خان بزرگ تقاضا می کند تا به هر ۳ شأن اجازهٔ رفتن دهد ولی خان مخالفت کرده و می گوید تنها پدر و عموی مارکو اجازهٔ رفتن دارند و او باید بماند. سرانجام با رفتن مارکو نیز موافقت می شود ولی او درکنارش باید مأموریتی دیگر را نیز به پایان برساند و آن همراهی شاهزاده خانم کوکاچین تا ایران و دربار ارغون شاه است. بالاخره پولوها به اروپا می رسند. پس از مدتی مارکو می خواهد که دوباره به چین باز گردد ولی برخلاف ۲۵ سال پیش که سفرش با موفقیت به انجام رسید، این بار او گرفتار شورشیان جنووا می شود که با دولت ونیز در ستیزند و به زندان می افتد. در آنجا مارکو یادداشت ها و خاطرات سفرش به شرق را در قالب کتابی با عنوان «سفرهای مارکو پولو» به رشتهٔ تحریر در می آورد که راهنمایی می شود برای بازرگانان تا مسیر بهتری را در طول جادهٔ ابریشم برگزینند و دیگران تا با مشرق زمین آشنا شوند.
اما یکی از نکات قابل توجه این انیمیشن خیلی جدی دهه شصتی ها که در اول این گزاره رسانه ای هم به آن اشاره ای شد، موسیقی متن و تیتراژ سریال بود که سازنده آن کسی نبود جز جناب «کی اوگورا» و «کوسوکه اونوزاکی» است که در استودیوی شرکت «کیتی رکورد» ضبز شده است. البته از این نکته هم نباید غافل بود که دو آهنگ با کلام هم برای تیتراژ ابتدایی و انتهایی نسخه اصلی مجموعه در نظر گرفنه شده بود که به سال ۱۹۸۰ در قالب نوارکاست با صدای «کویچی کاوازو» در استودیوی شرکت «نیپون – کلمبیا» ضبط شده است. فرآیندی که بینندگان آن سالهای تلویزیون طبیعتاً و مانند ممیزی های آن دوران کارتون های تلویزیون از شنیدن آن بی بهره مانند. اما همین تیتراژ نوستالژیک ابتدایی سریال ما را بس که یک دنیا برایمان خاطره سازی کرد.
اثری تمام نشدنی که ما ایرانی ها می شنیدیم اثر کوسوکه اونوزاکی است. یعنی بخشی از تِم و نوای قطعه «آغاز سفر طولانی» در طرف آلبوم نوارکاستی که به آن اشاره شد اما ما از آن به عنوان تیتراژ ابتدایی سریال مارکوپولو می شناسیم. روایتی محزون و غم انگیز که اگر صدسال دیگر هم از ساخت و تولید این مجموعه بگذرد ما آدم های دهه پنجاه و شصت مارکوپولوی معروف را با این موسیقی می شناسیم.
از شیرینی ها و تلخی های موسیقی تیتراژهای کارتون های دهه شصت هرچه بگوییم کم گفتیم. موسیقی هایی که در آنِ واحد ما را یاد مشق نوشتن هایی می انداخت که در هر شرایط تماشای کارتون را برایمان دلهره آور می کرد. اما این چه دلهره و اضطرابی بود که بعد از گذشت چند دهه از ساخت چنین آثاری و موسیقی هایش از آن به عنوان نوستالژی و خاطره ای یاد می کنیم اما انگار شیرینی هایش از تلخی اش ماندنی تر است.
۱۴۰۱/۱۰/۱۶ ۰۸:۰۲
